Deze twee Nederlandse kinderen staan ontheemd en verdrietig op een trap in de buurt van het immigratie-centrum op Ellis Island in de haven van New York. Fotograaf Augustus Sherman maakte deze indringende plaat omstreeks 1912.

In de periode van 1892 tot 1954 verhuisden er 12 miljoen economische vluchtelingen vanuit vele landen van Europa naar Noord-Amerika. Zij hoopten dat zij in de USA een nieuw en beter bestaan konden opbouwen. Onder hen waren duizenden Nederlanders die alles, wat zij in ons land nog aan bezittingen hadden, vrijwillig, maar toch ook noodgedwongen, achter zich hadden gelaten. Zij beseften daarbij heel goed dat zij hun achterblijvende familieleden nooit meer terug zouden zien.

Het geld voor de overtocht per passagiers- of vrachtschip was vaak met grote moeite bijeen gespaard. Een retourtje was ondenkbaar. Het is tegenwoordig nauwelijks nog voor te stellen dat er in hun tijd geen passagiers-vliegverkeer bestond en dat ook alle massa-communicatiemiddelen van tegenwoordig nog niet uitgevonden en/of beschikbaar waren.  

In het immigratie-piekjaar 1907 arriveerden er meer dan een miljoen gelukzoekers uit Europa op Ellis Island. En op de drukste dag van dat jaar (op 12 april) stonden er maar liefst 12000 personen op de stoep van het eerste grote opvangcentrum van Amerika, dat tegenwoordig een museum is.

De omstandigheden waaronder de nieuwkomers zich tijdens de soms weken durende inschrijf- en keuringsperiode in het centrum staande moesten zien te houden waren ronduit slecht. De duizenden mannen, vrouwen en kinderen overnachtten in groepen van gemiddeld 35 personen in kale kamers van vier bij tien meter, waarin geen normale bedden stonden. Wel waren er primitieve hangmatten beschikbaar. En ook dubbel-gevouwen zeildoeken, die meestal erg vuil waren, konden desgewenst als matras gebruikt worden.

Overdag moesten de immigranten de kamers verlaten en verbleven zij massaal in de grote aankomsthal van het aanmeld-centrum. Niemand mocht naar buiten, voordat de aanmeldings-procedure volledig afgehandeld was. Er werd maar weinig voedsel aan de massa verstrekt en er waren te weinig sanitaire voorzieningen in het gebouw aanwezig. Vele mensen vervuilden dan ook snel. En daardoor ontstonden er vlooien- en luizen-plagen.

Ongelukkigen, die de verplichte medische keuring niet doorstonden, omdat daarbij gebleken was dat zij een besmettelijke ziekte onder de leden hadden, werden naar een afgelegen opvang-kamp gebracht en kregen geen toestemming om zich blijvend in Amerika te vestigen. Ook personen die in het land van oorsprong, blijkens hun papieren, een strafblad hadden, en ook zij die er anti-christelijk-godsdienstige opvattingen op nahielden werden niet tot Amerika toegelaten.

De vele miljoenen economische vluchtelingen die na de strenge toelatingsprocedure wel op zoek mochten gaan naar een eigen plek en werk in het toen nog zeer kansrijke Amerika bouwden er uiteindelijk, samen met hun nageslacht, een machtige natie op. Een wereldmacht met een bevolking die, ondanks de gezamenlijke geschiedenis van multi-culturele chaos en grote nationale verscheidenheid, tot een zeer herkenbare eenheid gesmeed kon worden.

En zo werden straatarme en ontheemde Noorse, Deense, Zweedse, Italiaanse, Franse, Griekse, Poolse, Russische, Belgische, Duitse en onder andere Nederlandse gelukzoekers uiteindelijk vrijwel allemaal, soms pas enkele generaties later, maar toch, zelfbewuste en vaderlandslievende Amerikanen.

Ellis Island versus Lampedusa

De situatie, zoals die zich indertijd op Ellis Island voordeed, is niet zonder meer te vergelijken met de gebeurtenissen die zich tegenwoordig op het Italiaanse eiland Lampedusa (en elders in Europa) voltrekken. Maar de kinderen op de zwart-wit foto van Augustus Sherman vertellen desondanks een verhaal dat van alle tijden is. Ontwortelde mensen, die op zoek zijn naar vrede, veiligheid en welvaart.

Zijn zij echte vluchtelingen, of zijn zij economische gelukzoekers? Dat is een brandende vraag waarop momenteel nog geen eenduidig antwoord kan worden gegeven. Want het huidige Europa is een verdeeld en wankel bolwerk van zelfstandige staten die, ieder voor zich, een eigen stukje grondgebied van de wereld beheren en verdedigen. Er wordt wel naar Europese eenwording gestreefd, maar dat proces verliep tot nu toe langzaam. En in een situatie van verdeeldheid is het moeilijk om op Europees niveau eenduidig vast te stellen of er verschil mag of moet worden gemaakt tussen ‘echte vluchtelingen’ en ‘gelukzoekers en avonturiers’.

Maar hoe dan ook…. De huidige vluchtelingen-stroom in de richting van Europa zou het Europese eenwordingsproces wel eens aanzienlijk kunnen versnellen. Want als deze volksverhuizing vroeg of laat tot werkelijke maatschappelijke problemen in de Europese landen zou gaan leiden dan wordt de roep, en de noodzaak, om een centraal Europees gezag in te stellen automatisch krachtiger. En dan worden de vluchtelingen-stromen ongetwijfeld ingedamd, op basis van overkoepelende nood-verordeningen en aangepaste Europese wetgeving.

Het is duidelijk dat de Amerikaanse bevolkings-geschiedenis model staat voor die van het toekomstige Europa. Het verschil tussen autochtonen en allochtonen zal verdwijnen zodra de paspoorten van alle inwoners van Duitsland, Frankrijk, Italie en onder meer van Nederland vervangen zijn door een Europese ID-kaart. Wij spreken dan van ‘De Verenigde Staten van Europa’ en dan zal het (nu nog vaak omstreden) begrip ‘Fort Europa’ een keiharde realiteit zijn.

Fort Europa, als een machtige en zelfbewuste multi-culturele natie waarin christen-democratische stromingen vooralsnog de hoofdkoers zullen bepalen.

De officiële voertaal zal zeer waarschijnlijk ‘het Engels’ zijn in deze economische- en militaire grootmacht, die intern geen afzonderlijke landsgrenzen meer zal kennen. Maar die wel voorzien zal zijn van een supersonisch afweer-schild op satelliet-hoogte. Zodat vluchtelingen en gelukzoekers uit alle andere delen van de wereld er niet zomaar even naar binnen kunnen gaan.

Want ‘eigen grenzen’ blijven, ook in de nabije toekomst, ongetwijfeld ‘eigen grenzen’.

November 2015 -  Ab Drijver